Ќазаќстан Республикасыныѕ 2015-2025 жылдарєа арналєан сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы стратегиясы туралы

Ќазаќстан Республикасы Президентініѕ 2014 жылєы 26 желтоќсандаєы № 986 Жарлыєы

"Егемен Ќазаќстан" 30.12.2014 ж., № 254 (28477); "Казахстанская правда" от 30.12.2014 г., № 254 (27875)

      ТЇСІНДІРМЕ

      Мемлекеттіѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы саясатыныѕ негізгі баєыттарын одан јрі айќындау маќсатында ЌАУЛЫ ЕТЕМІН:
      1. Ќоса беріліп отырєан Ќазаќстан Республикасыныѕ 2015-2025 жылдарєа арналєан сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы стратегиясы (бўдан јрі — Стратегия) бекітілсін.
      2. Ќазаќстан Республикасыныѕ Їкіметі, Ќазаќстан Республикасыныѕ Президентіне тікелей баєынатын жјне есеп беретін мемлекеттік органдар, Астана жјне Алматы ќалаларыныѕ, облыстардыѕ јкімдері ґз ќызметінде Стратегияны басшылыќќа алсын жјне оны іске асыру жґнінде ќажетті шаралар ќабылдасын.
      3. Осы Жарлыќтыѕ орындалуын баќылау Ќазаќстан Республикасы Президентініѕ Јкімшілігіне жїктелсін.
      4. Осы Жарлыќ ќол ќойылєан кїнінен бастап ќолданысќа енгізіледі.

      Ќазаќстан Республикасыныѕ
      Президенті                            Н.Назарбаев

ЌАЗАЌСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЅ 2015-2025 ЖЫЛДАРЄА АРНАЛЄАН СЫБАЙЛАС
ЖЕМЌОРЛЫЌЌА ЌАРСЫ СТРАТЕГИЯСЫ

Мазмўны

      1. Кіріспе
      2. Аєымдаєы ахуалды талдау
      2.1. Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл саласындаєы оѕ їрдістер
      2.2. Шешімін талап ететін проблемалар
      2.3. Сыбайлас жемќорлыќ кґріністеріне ыќпал ететін негізгі факторлар
      3. Маќсат жјне міндеттер
      3.1. Маќсат жјне нысаналы индикаторлар
      3.2. Міндеттер
      4. Тїйінді баєыттар, негізгі тјсілдер жјне басым шаралар
      4.1. Мемлекеттік ќызмет саласындаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл
      4.2. Ќоєамдыќ баќылау институтын енгізу
      4.3. Квазимемлекеттік жјне жекеше сектордаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл
      4.4. Сот жјне ќўќыќ ќорєау органдарындаєы сыбайлас жемќорлыќтыѕ алдын алу
      4.5. Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы мјдениеттіѕ деѕгейін ќалыптастыру
      4.6. Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл мјселелері бойынша халыќаралыќ ынтымаќтастыќты дамыту
      5. Стратегияны іске асыруды мониторингтеу жјне баєалау

1. Кіріспе

      «Ќазаќстан-2050» Стратегиясы: ќалыптасќан мемлекеттіѕ жаѕа саяси баєыты» сыбайлас жемќорлыќты ўлттыќ ќауіпсіздікке тікелей ќауіп-ќатер ќатарына ќояды жјне мемлекет пен ќоєамды осы келеѕсіз ќўбылыспен кїресте кїш-жігерді біріктіруге баєыттайды.
      Ќазаќстанныѕ осы маѕызды мјселе бойынша ќаєидаттыќ ўстанымын білдіретін еліміздіѕ басты стратегиялыќ ќўжаты мемлекеттіѕ алдаєы жылдардаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы саясатыныѕ негізі болып табылады.
      Сыбайлас жемќорлыќ мемлекеттік басќарудыѕ тиімділігін, елдіѕ инвестициялыќ тартымдылыєын тґмендететіні, јлеуметтік-экономикалыќ ќарыштап дамуды тежейтіні баршаєа мјлім.
      Ќазаќстан мемлекеттік тјуелсіздіктіѕ алєашќы кїндерінен бастап сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимылдыѕ тиімді, јлемдік стандарттарєа сай институттары мен тетіктерін ќўру баєытымен маќсатты жјне кезеѕ-кезеѕмен жїріп келеді.
      Біздіѕ елімізде ќазіргі заманєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы заѕнама жўмыс істеуде, оныѕ негізі «Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы кїрес туралы» жјне «Мемлекеттік ќызмет туралы» заѕдар болып табылады, бірќатар баєдарламалыќ ќўжаттар іске асырылуда, мемлекеттік ќызмет жјне сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл саласындаєы функцияларды кешенді тїрде іске асыратын арнайы ујкілетті орган ќўрылды, сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы ќызмет саласындаєы халыќаралыќ ынтымаќтастыќ белсенді жїзеге асырылуда.
      Јлеуметтік шыєу тегі мен мїліктік жаєдайына ќарамастан, оныѕ кезінде басшылыќ орындарєа ќабілетті жјне кјсіби дайындалєан адамдар орналасатын меритократия ќаєидаттарыныѕ негізінде мемлекеттік ќызмет жїйесі ќалыптасты, оныѕ ішінде мемлекеттіѕ јрбір органы мен лауазымды адамыныѕ функциялары мен ґкілеттіктерініѕ аражігі наќты ажыратылып жјне айќындалып ќалыптасты.
      Шенеуніктердіѕ азаматтармен тікелей байланыстарын ќысќартатын жјне сыбайлас жемќорлыќ кґріністері їшін жаєдайларды барынша азайтатын мемлекеттік кґрсетілетін ќызметтер саласын дамыту мен мемлекеттік аппараттыѕ жўмысын аќпараттандыру жґнінде кешенді шаралар ќабылданды.
      Ќазаќстанєа јлемніѕ неєўрлым бјсекеге ќабілетті 50 елініѕ ќатарына кіруге мїмкіндік берген азаматтардыѕ ґмір сїру деѕгейін арттыру, ўлттыќ экономиканыѕ ґсуі, бизнесті жїргізу жаєдайларын, халыќтыѕ ќўќыќтыќ сауаттылыєы мен јлеуметтік белсенділігін жаќсарту, электрондыќ їкіметті енгізу жґніндегі ќолданылып жатќан шаралар да заѕєа баєыну мјдениетін жјне жїріс-тўрыстыѕ жалпы ќабылданєан сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы модельдерін ќалыптастыру їшін алєышарттар жасайды.
      Сонымен бірге экономиканыѕ одан јрі ґсуі, халыќтыѕ јл-ауќатын арттыру, јлемніѕ неєўрлым дамыєан бјсекеге ќабілетті отыз елініѕ ќатарына кіру жґніндегі ґршіл міндетті жїзеге асыру бойынша стратегиялыќ міндеттерді шешу мемлекеттіѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы саясатын жаѕєыртуєа негізделген жаѕа жїйелі шаралар ќабылдауды жјне оны іске асырудаєы азаматтыќ ќоєам институттарыныѕ рґлін арттыруды талап етеді, бўл сыбайлас жемќорлыќ кґріністерін барынша азайтуєа мїмкіндік берер еді.
      Бўл орайда ќазіргі кезеѕде мемлекеттіѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы стратегияны (бўдан јрі – Стратегия немесе Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы стратегия) айќындайтын жаѕа баєдарламалыќ ќўжатын ќабылдау ќажеттігі болып тўр.
      Мўндай ќўжатта сыбайлас жемќорлыќ деѕгейін тїбегейлі ќысќартуєа, мемлекет пен ќоєам ґмірініѕ тїрлі салаларында оны тудыратын себептер мен жаєдайларды жоюєа ќабілетті превентивтік сипаттаєы кешенді шараларєа жетекші рґл берілуі тиіс. Яєни, басты назар сыбайлас жемќорлыќтыѕ салдарларымен кїреске емес, оныѕ алєышарттарын жоюєа аударылуы тиіс.
      Ўлттыќ экономиканыѕ бјсекеге ќабілеттілігін арттыру бизнесті дамыту жолындаєы јкімшілік кедергілерді жою, Ќазаќстанда жўмыс істейтін отандыќ жјне шетелдік кјсіпкерлердіѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерін кез келген сыбайлас жемќорлыќ кґріністерінен тиімді ќорєау жґніндегі шаралардыѕ басымдыєын да кґздейді.
      Тўтастай алєанда, мўндай Стратегия мемлекет пен ќоєамныѕ тыныс-тіршілігініѕ негізгі салаларын ќамтуєа, жан-жаќты жјне дјйекті сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы шаралар кешенініѕ јзірленуін жјне жїзеге асырылуын кґздеуге, сґйтіп, мемлекеттік биліктіѕ барлыќ деѕгейлерінде, сондай-аќ, жекеше секторда сыбайлас жемќорлыќты барынша азайтуды ќамтамасыз етуге, ќазаќстандыќ азаматтардыѕ осы јлеуметтік зўлымдыќќа тґзімсіз кґзќарасын ќалыптастыруєа тиіс.
      Бўл ретте Стратегия айќындайтын базалыќ баєыттар тїпкілікті болуы мїмкін емес. Олар жекелеген іс-шаралардыѕ орындалуына байланысты жјне сыбайлас жемќорлыќ ќўбылысына, оныѕ себептеріне, сыбайлас жемќорлыќ жїріс-тўрысты ынталандыруєа тереѕ талдаудыѕ нјтижелерін, сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы кїрес саласындаєы істердіѕ жай-кїйін байсалды жјне объективті баєалауды ескере отырып тїзетілуге тиіс.

2. Аєымдаєы ахуалды талдау

2.1. Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл саласындаєы оѕ їрдістер

       Ќазаќстандыќ мемлекет дамуыныѕ алдыѕєы кезеѕдерінде жалпы мойындалєан нјтижелерге ќол жеткізілді, сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл ісінде айќын оѕ їрдістер байќалды, оларды кїшейту жјне дамыту ел дамуыныѕ ќазіргі заманєы кезеѕіѕде осы Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы стратегияны табысты іске асырудыѕ кепілі болады.
      Ќазаќстан ТМД елдерініѕ арасында алєашќылардыѕ бірі болып осы келеѕсіз ќўбылыспен кїрестіѕ маќсатын, міндеттерін, негізгі ќаєидаттары мен тетіктерін айќындаєан «Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы кїрес туралы» Заѕды ќабылдады.
      2001 жылдан бастап Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы кїрес жґніндегі мемлекеттік баєдарламалар іске асырылуда, олардыѕ шеѕберінде сыбайлас жемќорлыќ кґріністері пайда болуыныѕ себептері мен жаєдайларын жою жґніндегі наќты шаралар ќабылдануда.
      1999 жылдан бастап ќолданыстаєы «Мемлекеттік ќызмет туралы» Заѕ жјне 2005 жылы Мемлекет басшысы бекіткен Мемлекеттік ќызметшілердіѕ Ар-намыс кодексі Ќазаќстанда есеп берушілік, ашыќтыќ жјне меритократия ќаєидаттарында ќўрылєан кјсіби мемлекеттік аппаратты ќалыптастыру їшін негіз жасады.
      Мемлекеттік ќызмет пен сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл саласындаєы реттеуші жјне ќўќыќ ќорєау функцияларын біріктіретін арнайы мемлекеттік орган ќўрылды. Ол мемлекеттік ќызметті ўйымдастыру мен ґткеру жјне мемлекеттік аппарат тазалыєына мониторинг жїргізу мјселелерін реттеуге єана арналєан емес, оєан сыбайлас жемќорлыќтыѕ алдын алу жјне оныѕ профилактикасы, сондай-аќ сыбайлас жемќорлыќ ќылмыстар жасаєан адамдарды ќылмыстыќ ќудалау функциясы да берілген.
      Бўл ретте алдын алу-профилактикалыќ ќызмет жаѕа ќўрылєан орган їшін басымды болып табылады.
      Жаза бўлтартпастылыєы ќаєидаты табысты іске асырылуда. Сыбайлас жемќорлыќ іс-јрекеттерін жасаєаны їшін јшкереленген шенеуніктер атќарып отырєан ќызметтері мен шендеріне ќарамастан, заѕныѕ барынша ќатаѕдыєы бойынша жауапты болады.
      Ќылмыстыќ-ќўќыќтыќ саясат сыбайлас жемќорлыќ ќылмыстарды жасаєаны їшін лауазымды адамдардыѕ ќатаѕ жауапкершілігін ќамтамасыз етеді.
      Сыбайлас жемќорлыќ ќылмыстары їшін ќатал жауапкершілік ќажеттілігі Ќазаќстан Республикасыныѕ 2010 жылдан 2020 жылєа дейінгі кезеѕге арналєан ќўќыќтыќ саясат тўжырымдамасында кґзделген.
      Осындай ќаєидаттыќ тјсіл жаѕа Ќылмыстыќ кодексте іске асырылєан. Мјселен, сыбайлас жемќорлыќ ќылмыстарын жасаєан адамдарєа мерзімніѕ ескіруі ќолданылмайды, шартты тїрде соттауєа тыйым салынєан, мемлекеттік ќызметте лауазымєа орналасу ќўќыєына ґмір бойына тыйым салу енгізілді.
      Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы заѕнама ќылмыстыќ жолмен алынєан мїлікті тјркілеу, сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл їшін басшылардыѕ дербес жауапкершілігі жґніндегі нормалармен толыќтырылды. Онда «мїдделер ќаќтыєысы» деген маѕызды ўєым бекітілген.
      Бўл ретте мемлекеттік ќызметшілердіѕ жауапкершілігін кїшейтумен ќатар олардыѕ јлеуметтік кепілдіктері де жетілдірілуде.
      Мемлекеттік аппараттыѕ еѕбекаќысын кезеѕ-кезеѕмен, їнемі кґтеріп отыру мемлекеттік ќызметшілердіѕ јлеуметтік ґзін-ґзі сезінуін арттыруєа жјне олардыѕ ґз міндеттерін адал жјне јділ негізде орындауы їшін жаєдайлар жасауєа арналєан.
      Ќўќыќ ќорєау жїйесін одан јрі жаѕєыртудыѕ 2020 жылєа дейінгі кезеѕге арналєан мемлекеттік баєдарламасы мен Ќўќыќ ќорєау органдарыныѕ кадр саясаты тўжырымдамасында ќўќыќ тјртібі органдарына деген сенім деѕгейін арттыруєа, мінсіз жїріс-тўрыспен жјне ќўзыреттіліктіѕ жоєары деѕгейімен ерекшеленетін персоналды ќалыптастыруєа баєытталєан шаралар кґзделген.
      Сот жїйесіне деген сенімді арттыруєа, азаматтардыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерін ќорєау ісінде оныѕ рґлін кїшейтуге ерекше кґѕіл бґлінуде. Судьялар корпусын ќалыптастыру тетігін жетілдіру, электрондыќ сот ісін жїргізуді дамыту, оныѕ ашыќтыєы мен ќолжетімділік деѕгейін арттыру жґнінде шаралар ќабылданды.
      Жер-жерде аќпаратќа колжетімділік кеѕейтілді, оєан электрондыќ їкіметті, сондай-аќ мемлекеттік жјне жекеше ќўрылымдардыѕ интернет-ресурстарын ќалыптастыру жґніндегі шаралар ыќпал етті.
      Азаматтардыѕ сыбайлас жемќорлыќ фактілері туралы кедергісіз аќпарат алуы, оныѕ ішінде мемлекеттік органдардыѕ сенім телефондары мен веб-сайттары арќылы кедергісіз аќпарат алуы їшін жаєдайлар жасалды.
      Елдіѕ инвестициялыќ тартымдылыєын кїшейту, оныѕ бјсекеге ќабілеттілігін арттыру маќсатында кјсіпкерлік ќызметті, халыќтыѕ сапалы жјне тез арада мемлекеттік ќызметтерді алуын ќиындататын јкімшілік кедергілер жойылуда.
      «Мемлекеттік кґрсетілетін ќызметтер туралы» Заѕныѕ жјне «Рўќсаттар мен хабарламалар туралы» Заѕныѕ ќабылдануымен кґрсетілетін мемлекеттік ќызметтердіѕ сапасын арттыру їшін жаєдайлар жасалды, рўќсаттар саны мен ќызметтіѕ лицензияланатын тїрлері кїрт азайды. Мемлекеттік ќызметтерді кґрсетудіѕ тиімділігін баєалау жјне оныѕ сапасын сыртќы баќылау жїйесі ќалыптастырылды.
      Атќарылєан жўмыстыѕ нјтижесінде мемлекеттік ќызметтерді кґрсетудіѕ мерзімдерін бўзу саны (2012 жылмен салыстырєанда 8,7 есеге) жјне оларды кґрсету сапасына шаєымдардыѕ саны (25%-єа) жыл сайын тґмендеп келеді, сондай-аќ автоматтандырылєан ќызметтердіѕ їлесі (2 еседен астам) жјне халыќќа ќызмет кґрсету орталыќтары арќылы кґрсетілетін ќызметтердіѕ їлесі (51%-єа) ўлєайды.
      Мемлекеттік сатып алуларды автоматтандыру деѕгейі артуда, бўл бјсекеге ќабілетті ортаныѕ ќалыптасуына, бюджет ќаражатыныѕ ашыќ жјне тиімді игерілуіне ыќпал етеді.
      Экономиканыѕ мемлекеттік емес секторында кјсіпкерлік ќызметті жїргізу, жўмысќа орналасу жјне халыќты жўмыспен ќамтамасыз ету їшін ќолайлы жаєдайлар жасалды.
      Тўтастай алєанда, аталєан шаралардыѕ ќабылдануы Ќазаќстанєа сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы ќызмет деѕгейі бойынша Орталыќ Азия ґѕірінде де, ТМД елдері арасында да кґшбасшы орындардыѕ бірін алуєа мїмкіндік берді.

2.2. Шешімін талап ететін проблемалар

      Кїрделі, тарихи ґзгермелі, келеѕсіз јлеуметтік ќўбылыс болып табылатын сыбайлас жемќорлыќ адамзат ґркениеті дамуыныѕ ерте кезеѕдерінде пайда болєаны мјлім.
      Сыбайлас жемќорлыќ проблемасы барлыќ елдерде бар, ол јлеуметтік-экономикалыќ ілгерілеуді баяулатып, тек ґзіне тјн кґріністермен жјне ауќымымен ерекшеленеді.
      Сыбайлас жемќорлыќ іс-јрекетініѕ јмбебап жјне бјрін ќамтитын аныќтамасыныѕ жоќтыєына ќарамастан, оєан еѕ алдымен шенеуніктердіѕ билікті немесе лауазымдыќ жаєдайын жеке пайда алу їшін теріс пайдалануын жатќызады, ал оныѕ неєўрлым таралєан тїрлері ретінде јдетте шенеуніктерді сатып алу, ќызметтік ґкілеттіктерін пайдакїнемдік маќсаттарда пайдалану болып танылады.
      Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимылдыѕ тиімді шараларын јзірлеудіѕ кїрделілігі оныѕ жеке алєанда јрбір мемлекет їшін ерекшеліктеріне жјне оныѕ ґзгермелі сипаттамаларына ќарай ќиындыќтарына да байланысты.
      Сыбайлас жемќорлыќтыѕ себептерін, жаєдайлары мен салдарларын айќындаєан кезде жергілікті діл, ўлттыќ жјне діни ерекшеліктер, ќўќыќтыќ мјдениеттіѕ деѕгейі сияќты факторлар ескерілуі тиіс.
      Сонымен бірге сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы тиімді јрі жїйелі іс-ќимылдыѕ басты шарттары билік органдарыныѕ ќоєамєа есеп берушілігі мен оныѕ баќылауында болуы, сот тґрелігініѕ тјуелсіздігі мен јділдігі, баяндауда аныќ жјне ќолдануда кїрделі емес заѕдар, мемлекеттіѕ кадр саясатындаєы меритократия, мемлекеттік рјсімдердіѕ ашыќтыєы жјне ќоєамныѕ сыбайлас жемќорлыќќа деген тґзімсіздігі болып танылады.
      Экономиканы жаѕєырту жјне ауќымды јлеуметтік ґзгерістер жаєдайында Ќазаќстанда мемлекеттіѕ ќазіргі заманєы јлеуметтік-экономикалыќ саясатымен тыєыз байланыстырылєан, біздіѕ ќоєамныѕ мјдениеті мен этикасын, осы јлеуметтік зўлымдыќпен кїрестегі халыќаралыќ трендтерді ескеретін біртўтас сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы стратегияєа деген ќажеттілік айќын бола тїсуде.
      Стратегия сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл саласындаєы мемлекеттік саясаттыѕ тиімділігін арттырудыѕ жаѕа тетіктері мен ќўралдары їшін негіз болады.
      Тікелей ќўќыќ ќорєау ќўрамдасынан басќа, сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы саясатта мемлекеттік басќарудыѕ, мемлекеттік ќаражатты бґлудіѕ жјне пайдаланудыѕ єылыми негізделген нысандары мен јдістерін таѕдау жјне осыныѕ негізінде сыбайлас жемќорлыќтыѕ себептері мен жаєдайларын жою да маѕызды.
      Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл жїйесінде негіз ќалаушы буын сыбайлас жемќорлыќ тјуекелдерді, олардыѕ пайда болуына ыќпал ететін жаєдайлар мен себептерді айќындау жјне барынша азайту болып табылады.
      Сыбайлас жемќорлыќ тјуекелдерді, олардыѕ тїрлі салалар мен аяларда таралу деѕгейін баєалау, мемлекеттік, оныѕ ішінде сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы ќызметті нормативтік-ќўќыќтыќ реттеудегі олќылыќтарды, мемлекеттік-ќўќыќтыќ реттеу тетіктерінде туындайтын проблемаларды аныќтауєа, сондай-аќ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы ќызмет процесінде ќўќыќ ќолдану практикасын жетілдіруге баєытталєан шараларды јзірлеуге ыќпал етеді.
      Ќоєамдыќ ґмірдіѕ неєўрлым маѕызды мјселелерін ќозєайтын шешімдерді ќабылдаєан кездегі ашыќтыќтыѕ жеткіліксіз болуы, мемлекеттік аппараттыѕ ќызметінде тиісті азаматтыќ баќылаудыѕ жјне ќоєамдыќ пікірді ескерудіѕ болмауы артыќ тґрешілдікке, јкімшілік кедергілер мен лауазымдыќ ґкілеттіктерін теріс пайдалануєа алып келеді, бўл жиынтыєында сыбайлас жемќорлыќ кґріністерініѕ ґсуіне ыќпал ететін келеѕсіз факторларды ќалыптастырады.
      Ўлттыќ заѕнаманыѕ базалыќ салаларыныѕ болып жатќан сапалы жаѕаруына ќарамастан, ќолданыстаєы ўйымдастырушылыќ-ќўќыќтыќ тетіктерде басты проблема тиісті ќўќыќ ќолдану мјселелерініѕ шешілмеуі болып ќалып отыр.
      Сыбайлас жемќорлыќ кґріністерін болдырмау ќўралдарыныѕ барлыќ арсеналын пайдалану јлі де ґзекті проблема болып табылады.
      Ќолданыстаєы заѕнаманыѕ жјне ќазаќстандыќ ќўќыќќа тјн институттардыѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл їшін пайдаланылмаєан јлеуеті бар, оны толыќќанды іске асыру мїмкіндігі осы саладаєы шетелдік модельдер мен тјжірибені енгізу мјселелерін ќараєан кезде барынша ескерілуге тиіс.
      Алдын алу-профилактикалыќ жўмыста да жїйелік жоќ.
      Осы орайда сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл жґніндегі ујкілетті орган їшін ќылмыстыќ ќудалауєа ќараєанда, сыбайлас жемќорлыќ кґріністерініѕ себептері мен жаєдайларын айќындау мен жоюєа баєытталєан алдын алу шараларын јзірлеу жјне ќабылдау басымдыќ болуы тиіс.
      Бўл ретте назар жергілікті билік органдарыныѕ ќызметіне де аударылуы тиіс, ґйткені, ґѕірлердегі істердіѕ жай-кїйі їшін олардыѕ ґкілеттіктері мен жауапкершілігі кеѕейтіледі жјне дјл солар ґз мемлекеттік кґрсетілетін ќызметтерімен азаматтардыѕ кїнделікті мўќтаждыќтары мен ќажеттіліктерін ќанаєаттандыруды ќамтамасыз етеді.
      Тўтастай алєанда, ујкілетті органныѕ ќызметінде оныѕ ќўќыќ ќорєау жјне реттеуші функциялары арасындаєы теѕгерім саќталуы тиіс.
      Мемлекеттік функцияларды орындаєан кездегі мїдделер ќаќтыєысы да мемлекеттік сектордаєы сыбайлас жемќорлыќ кґріністеріне ыќпал ететін маѕызды себептердіѕ бірі болып табылады. Мемлекеттік функцияларды, оныѕ ішінде мемлекеттік кґрсетілетін ќызметтерді іске асыру тетіктерін егжей-тегжейлі талдау сыбайлас жемќорлыќтыѕ таралуына ыќпал ететін себептерді айќындауєа жјне жоюєа мїмкіндік береді.
      Осы кїнге дейін азаматтардыѕ ќўќыќтыќ мјдениетін арттыруєа жјне ќўќыќтыќ аєартуєа, јсіресе, халыќтыѕ кїнделікті ґмірінде неєўрлым сўранысќа ие ќолданыстаєы ќўќыќтыѕ салалары мен нормалары бойынша жеткілікті кґѕіл бґлінбей келеді.
      Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы насихат негізінен бір жолєы акциялармен жјне науќандармен, бўќаралыќ аќпарат ќўралдарындаєы шаблон тїріндегі сґздермен шектеледі, интернет-кеѕістік жеткіліксіз пайдаланылады.
      Іс жїзіндегі аќпараттыќ ґріс сыбайлас жемќорлыќ кґріністеріне мїлдем тґзбеушілікті ќалыптастыруда ќоєамды шоєырландыруєа јрдайым ыќпал ете бермейді.
      Сыбайлас жемќорлыќ проблемаларын жјне сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы мемлекет ќабылдап жатќан шаралардыѕ тиімділігін зерделеуге арналєан социологиялыќ зерттеулердіѕ деѕгейі мен сапасы жетілдіруді ќажет етеді.
      Ќызметтік этиканыѕ нормалары мен ќаєидаларын бўзушылыќтардыѕ сыбайлас жемќорлыќ ќўќыќ бўзушылыќтардыѕ ґзінен јлі де заѕнамалыќ деѕгейде аражігі ажыратылєан жоќ, бўл сыбайлас жемќорлыќтыќтыѕ наќты кґрінісін бўрмалайды, мемлекеттіѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы кїрестегі ґзекті баєыттарына кїш-жігерін шоєырлауєа кедергі жасайды жјне елдіѕ сыбайлас жемќорлыќ рейтингісініѕ негізсіз ґсуіне јкеледі.
      Бўл ретте сыбайлас жемќорлыќ іс-јрекеттері мен тиісінше оларды жасаєаны їшін ќолданылатын жаза деѕгейлері арасындаєы аражік наќты ажыратылмаєан.
      Жекеше сектордаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл мјселелеріне деген тјсілдерді де айќындау уаќыты келді.
      Мемлекеттіѕ кјсіпкерлік субъектілерініѕ ќызметіне араласуы сыбайлас жемќорлыќтыѕ таралу саласын жјне оныѕ аныќтамасына жататын адамдар тобын айќын тїсінуге негізделуі тиіс. Бўл ретте бизнесті дамыту їшін јкімшілік кедергілер мен елдегі ќолайлы инвестициялыќ ахуалды ќамтамасыз ету ісінде ќиындыќтар жасалмауы тиіс. Тўтастай алєанда мемлекеттіѕ кјсіпкерлік ќызметке ќатысуы ќысќаруєа тиіс.
      Тјуелсіз Ќазаќстанныѕ жалпы јлемдік кеѕістікке одан јрі кірігуі бойынша жасап жатќан ќадамдары біздіѕ елімізді сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл мјселелерінде ќабылданєан белгілі бір халыќаралыќ стандарттарды ескеруге міндеттейді.
      Сонымен бірге, мўндай стандарттар шетелдік серіктестердіѕ ўсынымдарын пайдаланып ќана енгізілмеуі тиіс. Халыќаралыќ тјжірибе оныѕ ережелерініѕ ел Конституциясына, ќалыптасќан заѕнамалыќ жјне ќўќыќ ќолдану практикасына сјйкес болуы тўрєысынан, дјстїрлі жјне біздіѕ елге тјн ќўќыќтыќ тетіктер мен институттардыѕ ќалыптасу жјне жўмыс істеу ерекшеліктерін ескере отырып, мўќият зерделенуге жјне егжей-тегжейлі талдауєа жатады.

2.3. Сыбайлас жемќорлыќ кґріністеріне ыќпал ететін негізгі факторлар

      Сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы тиімді іс-ќимыл жїйесін ќалыптастыру їшін еѕ алдымен ќазіргі заманєы жаєдайларда оныѕ кґріністеріне ыќпал ететін негізгі факторларды айќындау ќажет.
      Оныѕ ішінде ќазіргі уаќытта неєўрлым ґзектісі біріншіден, олардыѕ нормалары ќўќыќ ќолдану кезінде сыбайлас жемќорлыќ іс-јрекеттерін жасауєа кґбіне жаєдайлар жасайтын салалыќ заѕдардыѕ жетілдірілмеуі болып табылады.
      Ќўќыќтанудыѕ ќыр-сырын білмейтін азаматтар їшін практикада мўндай заѕдардыѕ ережелерін дўрыс тїсіну мен тиісінше ўєыну ќиынєа соєады.
      Екіншіден, мемлекеттік жјне корпоративтік басќару ашыќтыєыныѕ жеткіліксіз болуы. Басќарушы шешімдерді јзірлеу жјне ќабылдау процестері, оныѕ ішінде азаматтардыѕ ќўќыќтары мен заѕды мїдделерін ќозєайтын шешімдер туралы сґз болєан жаєдайларда јлі де еѕ жабыќ процестердіѕ бірі болып ќалуда.
      Їшіншіден, лауазымды адамдардыѕ мемлекеттік ќызметтерді кґрсеткен кездегі халыќпен тікелей байланысына байланысты сыбайлас жемќорлыќ тјуекелдері саќталуда.
      Тґртіншіден, халыќтыѕ, оныѕ ішінде мемлекеттік сектор ќызметшілерініѕ ґздерініѕ ќўќыќтыќ мјдениетініѕ деѕгейі јлі де тґмен, бўл арам пиєылды ќызметкерлерге оны пайдакїнемдік, ќўќыќќа ќарсы маќсаттарда пайдалануєа мїмкіндік береді.
      Бесіншіден, азаматтар мінез-ќўлыєыныѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы моделін жјне сыбайлас жемќорлыќты ќабылдамаудыѕ ќоєамдыќ ахуалын ќалыптастыру бойынша кешенді жјне маќсатты аќпараттыќ жўмыстыѕ болмауы.
      Алтыншыдан, мемлекеттік ќызметшілердіѕ жекелеген санаттарыныѕ еѕбекаќысыныѕ жјне мемлекеттік ќызметтегі јлеуметтік кепілдіктердіѕ жеткіліксіз деѕгейі.

3. Маќсат пен міндеттер

3.1. Маќсат пен нысаналы индикаторлар

      Осы Стратегияныѕ маќсаты мемлекеттіѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы саясатыныѕ тиімділігін арттыру, сыбайлас жемќорлыќтыѕ кез келген кґрінісіне «мїлдем тґзбеушілік» ахуалын жасау арќылы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы ќозєалысќа бїкіл ќоєамды тарту жјне Ќазаќстанда сыбайлас жемќорлыќ деѕгейін тґмендету болып табылады.
      Стратегияда ќолданылатын нысаналы индикаторлар:
      мемлекеттік кґрсетілетін ќызметтер сапасы;
      ќоєамныѕ мемлекеттік билік институттарына сенімі;
      халыќтыѕ ќўќыќтыќ мјдениетініѕ деѕгейі;
      елдіѕ халыќаралыќ ќоєамдастыќтаєы беделін арттыру жјне тиісті халыќаралыќ рейтингтерді, оныѕ ішінде «Transparency International» сыбайлас жемќорлыќты ќабылдау индексіндегі Ќазаќстанныѕ рейтингін жаќсарту.

3.2. Стратегия міндеттері:

      мемлекеттік ќызмет саласындаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл;
      ќоєамдыќ баќылау институтын енгізу;
      квазимемлекеттік жјне жекеше сектордаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл;
      соттар мен ќўќыќ ќорєау органдарында сыбайлас жемќорлыќтыѕ алдын алу;
      сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы мјдениеттіѕ деѕгейін ќалыптастыру;
      сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл мјселелері бойынша халыќаралыќ ынтымаќтастыќты дамыту.
      Стратегияныѕ маќсаты мен міндеттері «Ќазаќстан-2050» Стратегиясыныѕ маќсаттарына ќол жеткізуге баєытталєан, «Нўр Отан» партиясыныѕ 2015-2025 жылдарєа арналєан сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл жґніндегі баєдарламасыныѕ ережелерін, сондай-аќ басќа да ќоєамдыќ бірлестіктердіѕ ўсыныстары мен пікірлерін ескереді.

4. Тїйінді баєыттар, негізгі тјсілдер жјне басым шаралар

4.1. Мемлекеттік ќызмет саласындаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл

      Сыбайлас жемќорлыќ іс-јрекеттерініѕ салдарынан материалдыќ жјне материалдыќ емес игіліктер заѕсыз алынады, оныѕ нјтижесінде ќоєам мїдделеріне нўќсан келтіріледі жјне мемлекеттік биліктіѕ беделі тґмендейді.
      Сондыќтан мемлекет ќызметтік ґкілеттіктерді пайдакїнемдік маќсаттарда пайдалану пайдасыз жјне мїмкін емес болатын шараларды одан јрі ќабылдап, жаєдайлар жасайды.
      Осындай маѕызды шаралардыѕ бірі мемлекеттік ќызметшілердіѕ тек ќана кірістерін емес, сондай-аќ шыєыстарын да декларациялау болмаќ. Бўдан јрі мўндай декларациялау бїкіл халыќќа ќолданылады, бўл мемлекеттік ќызмет жїйесінде заѕдылыќты саќтауєа жјне ашыќтыќты ќамтамасыз етуге оѕ ыќпал етеді.
      Мемлекеттік аппаратта сыбайлас жемќорлыќтыѕ деѕгейін азайту їшін шенеуніктердіѕ еѕбекаќысы мен јлеуметтік жеѕілдіктерін мемлекеттіѕ ќаржылыќ мїмкіндіктерініѕ кеѕеюіне ќарай одан јрі кезеѕ-кезеѕмен жоєарылату кґзделген. Бўл міндет мемлекеттік ќызметшілер еѕбекаќысыныѕ жекеше сектормен салыстырєанда јзірше бјсекеге ќабілеттілігі жеткіліксіз екендігін ескере отырып та ґзекті бола тїседі.
      Мемлекеттік ќызметшілердіѕ сатылмайтындыєы жјне олардыѕ ќызметініѕ ашыќтыєы – сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл саясатыныѕ табысты болуыныѕ негізі.
      Сыбайлас жемќорлыќ кґріністері їшін алєышарттардыѕ бірі шенеуніктіѕ азаматпен тікелей байланысы болуы да болып табылады. Мемлекеттік кґрсетілетін ќызметті алу рјсімі неєўрлым оѕай жјне ашыќ болса, сыбайлас жемќорлыќтыѕ деѕгейі де соншалыќты тґмен болады.
      Осыєан байланысты бірќатар мемлекеттік функцияларды мемлекеттік емес секторєа – ґзін ґзі реттейтін ўйымдарєа кезеѕ-кезеѕмен беру бойынша шаралар ќабылданатын болады.
      Ќазіргі заманєы аќпараттыќ технологияларды кеѕ пайдалану да адам факторыныѕ ыќпалын барынша азайтады.
      Нјтижесінде халыќќа электрондыќ форматта кґрсетілетін ќызметтердіѕ кґлемі ґсетін болады, оныѕ ішінде осындай форматта рўќсаттарды беру де ќамтамасыз етіледі.
      Білім беру мен денсаулыќ саќтауды ќоса алєанда, јлеуметтік саланыѕ базалыќ салаларында тиісті ќызметтерді электрондыќ тїрде кґрсету сыбайлас жемќорлыќты тґмендетуге ыќпал етеді.
      Ќызметтіѕ неєўрлым сыбайлас жемќорлыќшыл саласына жататын мемлекеттік сатып алу жїйесі жаѕєыртылатын болады. Наќ осында јрбір тґртінші сыбайлас жемќорлыќ ќылмыс жасалады.
      Ахуалды тїбегейлі жаќсарту їшін бірыѕєай операторды бекіту, тауарларды автоматтандырылєан тїрде таѕдауды енгізу, орындалєан жўмыстар мен кґрсетілген ќызметтерді ќабылдау рјсімін жетілдіру сияќты шаралар ќажет етіледі.
      Мемлекеттік ќызметтерді кґрсету, оныѕ ішінде кеден, салыќ салаларында, ауыл шаруашылыєы, жер ќатынастары, банк ќызметі салаларында мемлекеттік ќызметтерді кґрсету рјсімдері барынша автоматтандырылады.
      «Бір терезе» ќаєидаты бойынша (ХЌКО арќылы) халыќќа кґрсетілетін мемлекеттік ќызметтердіѕ тізбесі де кеѕейтіледі.
      Тўтастай алєанда, сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимылда ашыќтыќ ќаєидаты тїйінді фактор болып табылады, сондыќтан да оны енгізу жґніндегі жўмыс тўраќты, жїйелі негізде, оныѕ ішінде мемлекеттік ќызметтерді кґрсетудіѕ сапасы мен ќолжетімділігіне мониторинг арќылы жїргізілетін болады.

4.2. Ќоєамдыќ баќылау институтын енгізу

      Сыбайлас жемќорлыќ профилактикасыныѕ пјрменді тетігі ќоєамдыќ баќылау болып табылады.
      Мўндай баќылауды енгізу азаматтыќ ќоєам институттарын жандандыруды єана емес, тиісті заѕнамалыќ реттеуді де талап етеді.
      «Ќоєамдыќ баќылау туралы» Заѕныѕ ќабылдануы азаматтыќ баќылауды ўйымдастыру мен жїзеге асырудыѕ базалыќ ќаєидаларын нормативтік ќўќыќтыќ бекіту арќылы алєашќы рет оныѕ біртўтас жїйесін ќўруєа мїмкіндік берер еді.
      Мўндай заѕ оныѕ институттары мемлекеттіѕ беделін ныєайтуєа жјне мемлекеттік аппарат жўмысыныѕ сапасын арттыруєа жјрдем ететін азаматтыќ ќоєамды одан јрі дамытуда маѕызды рґл атќаруєа арналєан.
      Азаматтардыѕ ќўќыќтары мен мїдделерін ќозєайтын мјселелер бойынша ќоєамдыќ тыѕдаулар, мемлекеттік органдар шешімдеріне ќоєамдыќ сараптама ґткізу їшін басшылардыѕ жўртшылыќ алдындаєы есептерін тыѕдау жјне азаматтардыѕ алќалы органдардыѕ жўмысына ќатысуы їшін ќўќыќтыќ негіз жасалатын болады.
      Заѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы міндеттердіѕ ґзін де, сондай-аќ ќоєам мен мемлекеттіѕ тыныс-тіршілігініѕ басќа да јлеуметтік маѕызы бар мјселелерін шешуге де ыќпал етеді.
      Бўл ретте ќоєамдыќ баќылаудыѕ ел Конституциясыныѕ талаптарына сјйкес мемлекеттіѕ баќылаушы функцияларынан аражігі наќты ажыратылуєа тиіс.
      Мемлекеттік аппарат жўмысыныѕ ашыќтыєын ќамтамасыз етудіѕ таєы да бір ќўралы «Жария аќпаратќа ќолжетімділік туралы» Заѕ болуы тиіс, ол жария аќпаратты алушылардыѕ ќўќыќтарын, оны беру, есепке алу жјне пайдалану тјртібін бекітеді.
      Жария аќпаратќа еркін ќолжетімділік халыќтыѕ шенеуніктермен артыќ байланысы ќажеттілігін болдырмайды.
      Сыбайлас жемќорлыќпен табысты кїрестіѕ аса маѕызды факторы азаматтардыѕ жергілікті маѕызы бар мјселелерді шешуге тікелей ќатысу мїмкіндігі болып табылады.
      Бўєан жергілікті ґзін ґзі басќарудыѕ ґкілеттіктерін кеѕейтуді кґздейтін заѕныѕ ќабылдануы ыќпал етеді.
      Халыќќа еѕ алдымен жергілікті ґзін ґзі басќарудыѕ бюджеттік баєдарламалары бойынша ќаражаттыѕ пайдаланылуына мониторинг пен баќылауєа ќатысу мїмкіндігін берген жґн.

4.3. Квазимемлекеттік жјне жекеше сектордаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл

      Халыќаралыќ ўйымдардыѕ деректері бойынша квазимемлекеттік жјне жекеше сектордаєы сыбайлас жемќорлыќтыѕ ќаупін оныѕ мемлекеттік сектордаєы ауќымдарымен толыќ салыстыруєа болады.
      Квазимемлекеттік секторда мемлекеттік сатып алулардыѕ кґлемдерінен жиі асып кететін бюджет кезінде сырт кґзге сыбайлас жемќорлыќшыл проблемасы соншалыќты ґткір емес. Алайда ќазіргі ахуал бўл сектордаєы ашыќтыќтыѕ жеткіліксіз екендігін айєаќтайды. Сондыќтан осы сектордаєы есеп берушілікті, баќылауда болуды жјне шешімдер ќабылдау рјсімдерініѕ ашыќтыєын ќамтамасыз ететін ўйымдыќ-ќўќыќтыќ тетіктер ќажет.
      Ќазаќстанныѕ јлемніѕ неєўрлым дамыєан 30 елініѕ ќатарына кіруі іскерлік этика мен бизнесті адал жїргізудіѕ ќазіргі заманєы ќаєидаттарын саќтау кезінде єана мїмкін болады.
      Жўмыс істеп тўрєан Ўлттыќ кјсіпкерлер палатасы отандыќ бизнестіѕ мїдделерін ќорєаумен ќатар оныѕ ашыќтыєы мен сатылмайтындыєы їшін жауаптылыќта ґз їлесін атќаруєа жјне корпоративтік сектордаєы сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы іс-ќимыл бойынша шаралар ќабылдауєа тиіс.
      Бўл жолдаєы алєашќы ќадам жасалды да – Бизнестіѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы хартиясы јзірленді. Мўнда Ќазаќстанныѕ сыбайлас жемќорлыќтан бойын аулаќ ўстайтын жеке кјсіпкерлігініѕ негізгі ќаєидаттары мен постулаттары жарияланєан.
      Ќаржылыќ-шаруашылыќ ќызметтіѕ тїрлі салаларында алдаєы уаќытта бірќатар басќа да сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы шараларды ќабылдау керек.
      Сондай-аќ квазимемлекеттік жјне жекеше сектор субъектілерініѕ азаматтарєа ќызметтер кґрсеткен кезде ашыќтыќты ќамтамасыз ету їшін жаєдайлар жасау бойынша шаралар ќабылданады.
      Бўл, оныѕ ішінде банк саласында электрондыќ технологияларды пайдалануды кеѕейту, табиєи монополиялар саласындаєы тарифтерді айќындау їшін наќты критерийлерді белгілеу, мемлекеттіѕ ќўрылыс саласы мен экономиканыѕ басќа да салаларында ќатысуын ќысќарту болып табылады.
      Сонымен ќатар жекеше сектордаєы сыбайлас жемќорлыќ кґріністерімен кїрес ол инвестициялыќ ахуалды нашарлатуєа жјне кјсіпкерлер їшін тјуекелдерді кґбейтуге јкеп соќпайтындай етіп жїргізілуі тиіс.

4.4. Сот жјне ќўќыќ ќорєау органдарындаєы сыбайлас жемќорлыќтыѕ алдын алу

      Мемлекеттіѕ сыбайлас жемќорлыќќа ќарсы саясатыныѕ тиімділігі, бірінші кезекте, негізгі буыны сот тґрелігініѕ мінсіз жїйесі болып табылатын болып табылатын ќўќыќтыѕ їстемдігін ќамтамасыз ету жїйесіне байланысты.
      Сот жїйесіне деген сенімді арттыру, сот тґрелігін іске асырудыѕ сапасын жаќсарту їшін судьялардыѕ ќызметіндегі сыбайлас жемќорлыќты болдырмау, оныѕ ішінде судьялыќќа кандидаттарєа ќойылатын талаптарды ќатаѕдату арќылы болдырмау бойынша шаралар ќабылданатын болады.
      Сот ісін жїргізуді оѕайлату, оныѕ жеделдігін арттыру, соттардыѕ ќызметін автоматтандыру сот тґрелігіне еркін ќолжетімділікті ќамтамасыз етуге, сот жїйесі ќызметініѕ ашыќтыєын арттыруєа мїмкіндік береді.
      Ќўќыќ ќорєау жїйесініѕ жўмысындаєы басымдыќтар жасалєан ќылмыстарды аныќтаудан олардыѕ профилактикасы мен алдын алуєа ауысуы тиіс.
      Ќўќыќ ќорєау органдарыныѕ кадр саясатында мемлекеттік јкімшілік ќызметтіѕ жїйесінде ќолданылып жїрген конкурстыќ іріктеу тетіктерін жјне меритократия ќа