ХАЛЫҚБІРЛІГІЖӘНЕЖҮЙЕЛІРЕФОРМАЛАР–ЕЛӨРКЕНДЕУІНІҢБЕРІКНЕГІЗІ

Қымбаттыотандастар!

ҚұрметтіПарламентдепутаттарыменҮкіметмүшелері!

Биыл егемен ел болғанымызға30 жылтолып отыр. Тәуелсіздік–біздіңеңқастерліқұндылығымыз.

ҚазақстанТұңғышПрезидентіміз–Елбасыныңдарасаясатыныңарқасындатабыстыелретіндебүкіләлемгетанымалболды. 

Еңбастыжетістігіміз–біртұтаселболып, жаңамемлекетқұрдық. Іргеміздібекітіп, еңсеміздітіктедік. Халықаралыққауымдастықтыңбелдімүшесінеайналдық. Тұрақтықоғамқалыптастырып, орнықтыдамужолынатүстік.

Мемлекеттілігімізді нығайтуүшінбірелболыпеңбекетіпжатырмыз.

Егемендік дегеніміз – жалаңұранменжалындысөземес.

Біз үшінеңмаңыздысы–әразаматтыңТәуелсіздікигілігінсезінеалуы. Оныңбастыкөрінісі–елдегібейбітөмір, қоғамдағытұрақтылықпентыныштық. Сондай-ақ, халықтыңтұрмыссапасыныңжақсаруыжәнежастардыңболашаққанықсенімменқарауы.

Барлықбастамамызосығанбағытталуда.

Біз тұғырымығымелболужолындакедергілердіеңсеріп, қиындықтардыжеңіпкелеміз. Мұныңбәрінеберекелібірлікпенеселіеңбекарқылыжеттік.

Еліміз Тәуелсіздікжылнамасыныңтөртіншіонжылдығынақадамбасқалытұр. Бұлкезеңніңоңайболмайтыны қазірдіңөзіндеайқынбайқалуда. Сондықтан, кез-келгенсын-қатергедайынболуғатиіспіз. Тынымсызізденіп, ұдайыалғаұмтылуымызқажет.

МеніңҚазақстанхалқынабиылғыЖолдауыммынадаймәселелергеарналады.

І. ПАНДЕМИЯДАН КЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕГІЭКОНОМИКАЛЫҚДАМУ

ОрталықАзиядағыэкономикасыеңауқымдыелсаналатынҚазақстанқазірпандемияныңзардабынтартуда. Дегенмен, қиындықтарғақарамастан, бағдарымыздыберікұстаныпкелеміз.

Біз орта мерзімді экономикалықсаясатымыздыайқындап, мемлекеттікбастамалардыреттеуүшін2025 жылғадейінгідамудыңҰлттықжоспарынжәнеМемлекеттікжоспарлаудыңжаңажүйесінқабылдадық. Ұлттықжобаларбекітілетінболады.

Стратегиялықмақсатымыз–ОрталықАзиядағыкөшбасшылықрөліміздікүшейтужәнеәлемдікэкономикадағыорнымыздынығайту.

ЭкономикамызғатікелейинвестициятартуісінжалғастырудыңжаңатәсіліретіндеСтратегиялықинвестициялықкелісімұғымыенгізілді. Квазимемлекеттіксектордыоңтайландыруүшіннақтышаралардықолғаалдық. «Бәйтерек»және«ҚазАгро»холдингтерінбіріктірдік. Еншілескомпанияларекіесеазайды, олардыңштатсанынбіржарымесеқысқарттық. Жаңа, қуаттыдамуинститутынқұрдық.

Пандемия кезінде мемлекет азаматтарғажәнекәсіпкерлерге ауқымдыәріжеделқолдаукөрсетті.

«Қарапайымзаттарэкономикасы»бағдарламасыөзініңтиімділігіндәлелдеді. Оныжүзегеасырубарысында 3,5 мыңнанастамжобаіскеқосылды. Сондай-ақ, 70 мыңжұмысорныашылды. Өндірілгенөнімменкөрсетілгенқызметтіңжалпықұны3,5 триллионтеңгеболды.

«Бизнестіңжолкартасы»бағдарламасыныңарқасында66 мыңжобамемлекеттарапынанқолдаутапты.  Бұл150 мыңнанастамжұмысорнынашуғажәнесақтапқалуғасептігінтигізді.

Зейнетақыжинақтарынмерзіміненбұрынпайдалану туралы бастама экономикағаайтарлықтайәсеретті. Еңбастысы, оныңәлеуметтікықпалыайрықшаболды. Осышараныңарқасындамиллионнанастамазаматымыз тұрғын-үйжағдайынжақсартты. Кейбіріипотекалыққарызыназайтты.

Жалпы экономикалықдамуымыздаоңүрдісбарекенісөзсіз. Алайда, бүгінгіахуалдыңәлідекүрделіекенінашықайтуымызкерек. Сондықтан, мен«Қарапайымзаттарэкономикасы»және«Бизнестіңжолкартасы»бағдарламаларыныңмерзімін2022 жылғаұластырутуралышешімқабылдадым. Бұлмақсатқабөлінетін қаржыныңжалпыкөлемікеміндебіртриллионтеңгеболады.

Қазақстанмемлекеттікқарызыаздығыныңжәнеедәуірқорыболғаныныңарқасындаіндетсалдарынбіршаматиімдіеңсеруде. Бұл–біздіңелеулібәсекелікартықшылығымыз. Оданайырылыпқалмауымызкерек.

Алайда, соңғыкездебюджеттіңшығысбөлігіндегіміндеттемелердіорындауүшінбюджеттапшылығыұлғайып, Ұлттыққорданалынатынтрансферттеркөбеюде. Үнеміосылай«ауырдыңүстімен, жеңілдіңастымен»жүреалмаймыз. Біздегіқаржылықорнықтылықтыңқорысоншалықтышексіземес.  

Бюджеттіңкірісінарттыруүшіншараларқабылдауқажетекенісөзсіз. Біріншікезекте, мемлекеттікшығыстардыңауқымынжәнеоныңтиімдіжұмсалуынбақылаудаұстаукерек.

Ұлттыққордыңактивтерінқалпынакелтіруүшінбюджетережесіненгізуді тездеткен жөн. Бұғанқажеттізаңнамалықөзгерістеросыжылдыңсоңынадейінқабылдануғатиіс. 

Жалпы, елімізге мемлекет қаржысын, атапайтқанда, мемлекеттікқарызды, бюджетсаясатынжәнеҰлттыққордыбасқарудыңережелержинағықажет.    

ҮкіметпенҰлттықбанктен жыл соңынадейінМемлекетқаржысынбасқарутұжырымдамасынәзірлеудісұраймын. 

Сонымен бірге, экономиканы әртараптандыру, өндірілетінтауарлардыңтүрінкөбейтіп, экспортгеографиясынкеңейтужөніндегіжұмыстыжалғастырукерек.   

2020 жылдыңқорытындысы бойынша, индустрияландыру жүзегеасырылыпжатқан10 жылішіндетұңғышретөңдеуөнеркәсібініңэкономиканыдамытуғақосқанүлесітау-кенөндірісісаласынанасыптүсті.

Орта мерзімдегі мақсатымыз–2025 жылғақарайөңдеуөнеркәсібініңэкспортын1,5 есеге көбейтіп, 24 миллиарддолларғажеткізу. Ал, еңбекөнімділігін30 пайызғаарттыру.

 Әзірленіпжатқан«Өнеркәсіпсаясатытуралы»заңөңдеуөнеркәсібініңалдындатұрғансауалдарғажауапберугетиіс.

Соныңбірі–шикізатқақолжеткізудіңқиындығы. Отандықөнеркәсіпүшіншикізаттауарларыныңбағасықолжетімді, алкөлеміжеткіліктіболуыкерекдегенқарапайымереженіенгізуімізқажет.  

Үкіметжылсоңынадейіносымаңыздыміндеттішешудіңоңтайлыжолынтабуғатиіс.

Бұлретте, еліміздіңресурстықәлеуетітолықашылмағанын, геологиялықтұрғыданзерделенудеңгейітөменекенінқаперденшығармағанжөн. 

Сапалы геологиялықақпараттың инвесторларғақолжетімділігінарттыруқажет. ОсығанорайтүрліведомстволарғабағынатынбытыраңқымекемелердіңнегізіндетиімдіҰлттықгеологияқызметінқұрукерек.   

Бұлорганжерқойнауынкімгежәнеқалайберудішешетінмонополисткеайналмауғатиіс. Оныңміндеті–инвесторларғакешендіқызметкөрсетіп, қолдаубілдіру.  

Жер қойнауынпайдаланусаласына, әсіресегеологиялықбарлаужәнежер қойнауынкешендізерттеуісінетыңсерпінқажет.

Ұлтжоспарыаясындабасталғанреформалардысоңынадейінжеткізгенжөн. Атапайтқанда, геологиялықақпараттыңашықцифрлықмәліметтербазасынқұрып, оныинвесторларүшінқолжетімдіетукерек. 

Жер қойнауы – ұлттыңбайлығы. Оныпайдалануғаберудіоңашакабинеттерде«бармақбасты, көзқыстымен»шешузаңсыздептанылуғатиіс. Тиістіоргандарбұлмәселебойыншабақылаужасаудықамтамасызетеді.

Келесі мәселе. Мемлекеттіңэкономикағатымкөбірекараласуыоныңөсімінтежейді, сыбайласжемқорлыққажәнезаңсызлоббижасауғаәкепсоқтырады.    

Мемлекеттік кәсіпорындарәлідеболсакөптегенсаладабасымдыққаие, жеңілдіктердіжекедарапайдаланады.

Біз бұлпроблемалардышешебастадық.

Мәселен, Мемлекеттікбасқарутұжырымдамасындаквазимемлекеттіксектордықысқартужәнеоныңтиімділігінарттыру, жұмысыныңашықтығыменесептілігінқамтамасызетужөніндегішараларқарастырылған.

Реформалар жөніндегіжоғарыкеңесжекешелендірудіңжаңажоспарынмақұлдады. Ендіонықатаңбақылауқажет.

Бұданбасқадамәселелербар. Атапайтқанда, жекелегенұлттықкомпаниялар мен мемлекеттік кәсіпорындаршығынғабатыпжатыр. Сөйтетұранегеолардыңбіріншібасшыларыжауапкершілікарқаламайды?

Үкіметбұлмәселенішешуікерек. 

Сонымен бірге, біз инфляцияныңбақылаусызөсупроблемасыменбетпе-беткелдік. ҮкіметпенҰлттықбанк бәрінәлемдікүрдіскежауып, инфляцияныңалдындақауқарсыздықтанытыпотыр.

Мұндайсылтауұлттықэкономиканыңәлсіздігінкөрсетеді. Онда«біздіңкәсібиэкономистеріміздіңрөліқандай?»дегенсауалтуындайды.

ҮкіметпенҰлттықбанктіңбастыміндеті–инфляцияны 4-6 пайыз деңгейінеқайтару. 

Жалпы сомасы 6,3 триллион теңгежұмсалғандағдарысқақарсышараларжүзегеасырылғаннанкейінэкономикамыздаартықақшапайдаболды. Алайда, бүгінгітаңдабөлінгенқаржыәлібармайжатқансалаларбар. Екіншідеңгейдегібанктер шағынжобаларға, әсіресеауылғаарнапақшасалмайды.

Сондықтан, микроқаржыұйымдарыныңәлеуетініскеқосукерек. Оларжергіліктіжердежұмысістейді. Өзініңтұтынушыларын, олардыңбизнесіменмүмкіндіктерінжақсыбіледі.

ҰлттықбанкпенҚаржынарығынреттеужәнедамытуагенттігібұлмәселебойыншашешімдертоптамасынәзірлеуіқажет.

Стресті активтер деңгейінтөмендетужұмысыдаайрықшамаңызғаие.

Біз мемлекет банкирлерге көмектеспеугетиісдегеншешімқабылдадық.

Сонымен бірге, шектеу қойылып, бұғатталғанактивтердіэкономикалықайналымғақайтарукерек. Алайда, мұнытекқананарықтықнегіздежүзегеасырғанжөн.

Бұғанзаңнамалықнегізболуықажет.

ҮкіметҚаржынарығынреттеужәнедамытуагенттігіменбірлесіп, жылдыңсоңынадейінтиістізаңжобасынПарламентке енгізсін.

Енді инфляцияныңмонетарлықеместұстарынатоқталайық. Оныңеңбастысы–азық-түлікбағасы.  

Қазақстанныңауылшаруашылығыныңәлеуетіорасанзорекенікөпайтылады. Бірақ, агроөнеркәсіпкешенісаласындақордаланғанпроблемалардааземес.

Еңалдымен, бұл–азық-түліктауарларыныңбағасынбелгілеудіңжәнеоныбөліп-таратудыңтиімсізжүргізілуі.

Мен бұғандейінкөтерме-таратуорталықтарыныңжелісінқұрудыңмаңыздылығытуралыайтқанболатынмын. Бұлміндеторындалыпжатыр.

Осы орталықтардыңшағынауылшаруашылығытауарынөндірушілерге, соныңішінде, жекеқосалқышаруашылықтарғадақолжетімдіболуынқамтамасызетумаңызды. Бұлнарықтыңмонополиялануынажолберугеболмайды.

Сонымен бірге, өнімөндірушідентұтынушығадейінгіаралықтағыбағаныңбәрінебірыңғайбақылаужасауқажет. Қазіросыжұмысқабірнешемекемежауапты. Әржолыбағашарықтағандаоларбайыппенсараптамажасап, тиімдішараларқабылдаудыңорнынабір-бірінесілтейбастайды.

Бұлжұмыстыреткекелтіретінкезкелді. Жауапкершіліктіңара-жігін ажырату керек. Бір мекемені басты орган ретінде айқындап, өзгелерініңөзараіс-қимылыннақтыбелгілеуқажет.

Үкіметосымәселебойыншабірайдыңішіндешешімқабылдауғатиіс. 

Екіншіден, ауа-райыныңқолайсыздығымалшаруашылығындатүйткілдімәселелер бар екенін көрсетті.

Біз жедел шара қабылдап, жем-шөптапшылығынабайланыстыахуалдыреттедік. 

Дегенмен, бұлсаладаәлідежүйеліжұмысатқарукерек. 

Жем-шөпдайындауғақажеттіжеркөлемінкеңейткенжөн.

Сондай-ақ, егісалқабынаәржылыәртүрлідақылегуталабынсақтауүшінтиістібақылаудыкүшейткенабзал.

Ғарыштықмониторингжәнеқашықтанзондтаумүмкіндігінкеңіненқолданукерек.

Жайылымдықжердітиімді пайдалану да өтемаңызды. 

Қазірмалжаятынжергешаруалардыңқолыжетпейжүр.

Өйткені, мұндайалқаптардыкейбірбелгіліадамдариеленіпалған. Тіпті, оныадамаяғыбаспайтындайетіпқоршаптастаған.

Әкімдертүрлісебептердісылтауратып, ықпалдыадамдардыңығынажығылып, бұлмәселенішешеалмайотыр.

Үкіметқұзырлыоргандарменбірлесіп, осыахуалдыөзгертетінбатылшараларқабылдауғатиіс. 

Жеке қосалқышаруашылықтардыңмалынжайылымдықжерменқамтамасызетумәселесінеайрықшаназараударуқажет. 

Олардыңқұқықтықмәртебесіжәнекөрсетілетінқолдаутәсілдері«Жекеқосалқышаруашылықтартуралы»бөлекзаңдакөріністабуыкерек.

Үкіметбұлзаңжобасынөтеқысқамерзімдеәзірлеугетиіс.

Ветеринария саласын да жетілдіру қажет.

Бұлсаладаорталықпенөңірлерарасындағыміндеттерменқұзыреттернақтыбөлінуікерек.

Мал басыныңамандығыжәнеөнімділігіжергіліктіветеринарлардыңтиімдіжұмысынабайланысты.

Бұл, түптепкелгенде, ауылдағыағайынныңәл-ауқатынатікелейәсеретеді.

Ветеринария қызметіқазіргізаманталабына сай болмаса, ауыл шаруашылығыөнімдерініңэкспортынарттырумүмкінемес.   

Сондықтан, осысаладажүйеліжұмысатқарылуғатиіс.

Атап айтқанда, үдерістердіцифрландыру, мәліметжинаужәнеоныавтоматтандыру, мамандаярлаужәнеолардыңжалақысынкөбейту шаралары. 

Үкіметжылсоңынадейінветеринарияжүйесінреформалаужөнінденақтышараларқабылдауыкерек. 

Үшіншіден, біздіңаграрлықсаясатымыздасабақтастықболмайотыр. Министрауысса, саланыңсаясатыдаөзгереді.

Мұндайжағдайдашаруаларғаалдағыжұмысты жоспарлау қиынғатүседі.

Бірыңғайнегізгібағытболуықажет.

Соғансәйкессубсидиялаутәсілдерінқайтақарап, тұрақтандырукерек. 

Келесі мәселе.

Соңғыбесжылдыңөзіндесубсидиялауғаекітриллионтеңгеденастамқаржыбөлінді. 

Өкінішкеқарай, агроөнеркәсіпкешенінеқатыстықозғалғанқылмыстықістердіңжартысынанастамысубсидияныталан-таражғасалуғабайланыстыболыпотыр.  

Бұғанжолберугеболмайды.

Нормативтік негізін нығайтып, тиімдіжоспарлаужәнемониторингжүргізужүйесіненгізуқажет. 

Субсидияны рәсімдеутәртібітүсініктіәрітолығыменашықболуғатиіс. 

Шағынжәнеорташаруашылықтарүшінсубсидиятолығыменқолжетімдіболуыкерек. 

Ауыл шаруашылығынтехнологиялық тұрғыданқайтажабдықтаудықолдаутәсілдерінмұқиятқарауымызқажет.

Агроөнеркәсіпкешеніқолданатынтехнологияныңшамамен90 пайызыәбденескірді. Оныжаңартукерек.

Ауыл шаруашылығынсубсидиялаусаясатынөнеркәсіпсаласындағымемлекеттік саясатпен ұштастырғанжөн.

Үкіметпен«Бәйтерек»холдингіосымәселебойыншаұсыныстарәзірлеуіқажет.  

Жалпы, ауыл шаруашылығысаласыныңбастыміндеті–еліміздінегізгіазық-түлікөніміментолыққамтамасызету.

Мен биыл ауыл шаруашылығыжерлеріншетелдіктерге жәнеолардыңқатысыбаркомпанияларғасатуғажәнежалғаберугебіржолатыйымсалғанзаңғақолқойдым. 

Жер кодексіне қазақстандықинвесторлардыауыл-аймақтардыдамытуүшінқаржысалуғаынталандыратын түзетулеренгізілді.

Бұлөзгерістерауылшаруашылығыжерлерінтолықэкономикалықайналымғатүсіругемүмкіндікбереді.  

Шын мәнінде, осышешімдердіңбарлығыагроөнеркәсіпсекторынаоңықпалетеді. 

Соныңарқасындаауылшаруашылығыұлттықэкономиканыңнегізгіқозғаушыкүшінеайналадыдепсенемін.

Келесі мәселе. Қазіргізамандабәсекегеқабілеттіліктіңбастыфакторыныңбірі–барыншацифрландыру.

Қазақстанүшінзаманауицифрлықтехнологиялартрансферті, Индустрия4.0 элементтеріненгізуайрықшамаңызды. Бізшетелдегістратегиялықсеріктестерімізбенбелсенді жұмысістеугетиіспіз.

Сонымен бірге, отандықІТ-сектордыдамытып, күшейтетүсудемаңызды. Елімізгежас, білімдіәріынталымамандаркерек.  Цифрландыружөніндегіұлттық жобаныңаясындакемінде100 мыңжоғарыбіліктіІТ-мамандаярлауқажет.

Цифрлықсаладағықызметтерментауарлардыңэкспорты2025 жылғақарайкемінде500 миллиондолларғажетугетиіс.

Осы жәнебасқадаміндеттермемлекеттіксектордытолығымен«цифрлыққайтажүктеуді»талапетеді. Мұндағыбұрыннанкележатқанбастытүйткіл–мемлекеттік органдардыңақпараттықжүйелерініңөзаратиімдікіріктірілмеуі. Бұлмәселетүбегейліәрітезірекшешімінтабуыкерек.

Біріншіден, «Электронды үкіметтің»мүлдежаңақұрылымынжасаукерек. МемлекеттіксектордыңбарлықІТ-бастамасытекқанақазақстандықмемтехтыңжаңаплатформасынанегізделеді.

Бұлплатформақайталауларды, тиімсізшығыстардыжәнебюрократияныжояды. Мемлекеттікқызметтеразаматтарғасмартфоннан100 пайызқолжетімдіболады. 

Екіншіден, біз мемлекеттік органдардыңбизнес-үдерісінтүгелқайтақарап, цифрлықформатқакөшіретінЦифрлықтрансформацияорталығынашамыз. 

Үшіншіден, ұлттықкомпанияларІТ-қауымдастықпенөзарақарым-қатынасжасайтынплатформақұруымызқажет. Квазимемлекеттіксектордыңцифрлыққажеттілігіменсұранысыбарыншаотандықкомпаниялардыңкүшіменқамтамасызетілугетиіс. 

Төртіншіден, мәліметберужелісінхалықаралықдәліздерменұштастыраотырып, оныбіртіндепкеңейтужәнежаңартуқажет. Көршіелдергедеқызметкөрсетеалатынмәліметөңдеудіңзаманауиорталықтарынқұрукерек.

Біз еліміздіңорасанзорақпараттық-телекоммуникациялықәлеуетініскеасырабілугетиіспіз. Жаңацифрлықдәуірдеолгеосаясимаңызғаиеболады.    

ҚазақстанЕуразияөңірініңбасымбөлігіүшінорталықцифрлықхабқаайналуғатиіс.

Осы міндетті орындау үшінкадрлықәлеуетіміздікүшейтуімізкерек. Премьер-Министрмағанөзұсыныстарынберсін.

Келесі мәселе. АуғанстандағыахуалжәнежаһандықшиеленістіңкүшеюібізгеқорғанысөнеркәсібікешенінжәнеӘскеридоктринамыздытолығыменқайтақарауғаміндеттейді.  

Қорғанысқабілетіміздінығайтып, қауіп-қатерлергежеделүнқатумемлекеттікмаңызыбарбасымдыққаайналуғатиіс.  

Біз сыртқықатергежәнеоқиғаныңқалайөрбуінедедайынболуымызкерек.

Сырттан төнетінқауіптімодельдеуайрықшаөзектіліккеиеболуда.

Стрес-тест өткізіп, сценарийлердайындағанжөн. Соныңнегізіндемемлекеттікаппараттыңіс-қимыл жоспары әзірленіп, түзетіліпотыратынболады. 

II. ДЕНСАУЛЫҚСАҚТАУЖҮЙЕСІНІҢТИІМДІЛІГІНАРТТЫРУ

Халқымыз«Біріншібайлық–денсаулық»депбекерайтпаған.

Коронавирус денсаулықсақтаусаласыүшінүлкенсынақболды.

Әлемдіжайлағаніндеттіңбетіәліқайтар емес.

Күнсайынмыңдағаназаматымыздерткешалдығып, талайадамөмірденөтуде.

Біз уақытұттырмайіндетпенкүресушараларындереуқолғаалдық.

Қазақстан–коронавирусқақарсывакцинажасапшығарғанәлемдегісанаулымемлекеттіңбірі. 

Біздіңвакцинамыздыңтиімдіәріқауіпсізекенінеешкүмәнжоқ.

ҚазірQazVac-қаөзгемемлекеттердесұранысбілдіруде.  

Елімізде вакцина қорыжеткілікті, азаматтарымыздыңтаңдаумүмкіндігібар. Көптегенмемлекеттердіңбұғанқолыжетпейотыр.  

Елімізде жаппай екпе салу жүріп жатқанымен, қоғамдаоғанқарсыадамдарәлідекөп.

Олар өздерібастартыпқанақоймай, халықтыкеріүгіттеуде.

Соныңкесіріненқаншамажұрттыадастыруда.

Мұндайадамдарөзініңғанаемес, өзгеніңөміріүшіндежауапберетінінтүсінугетиіс.

Сондықтан, екпе алуғақарсыүгіттепжүргендердіңжетегіндекетпегенжөн. 

Адамзат көптегеніндеттібастанөткерген.

Вакцина пайда болғаннанкейінғанақауіптідерттергетосқауылқойылғанынұмытпауымызкерек. 

Алдағыуақыттаәлемдекоронавирустыңжаңаштамдарышығуымүмкін. Сарапшылар басқадаіндеттерпайдаболатынынайтуда. 

Біз оныңқашанболатынынкүтіп, қарапотыраалмаймыз.

Осындай жағдайдаөмірсүріп, әріқарайдамуғабейімделуімізкерек.

Қазір«бустерліквакцинаны»сатыпалуөтемаңызды.

Дүниежүзілікденсаулықсақтауұйымындатіркелгенвакциналардытезірексатыпалуқажет.

Сонымен бірге, бүкілденсаулықсақтаусаласынтұрақтыекпеалужүйесінедайындағанжөн. 

Еліміздіңбиологиялыққауіпсіздігін болжаумен айналысатын Ұлттықжүйеқұрылуғатиіс.

Бұлшаратиістізаңжобасындақарастырылған.

Парламенттен осы заңжобасынқазіргісессияныңсоңынадейінқабылдаудысұраймын. 

Медициналықсараптамажасайтынкөптегензертханамызхалықаралықстандартқа сай емес.

«Дені сау ұлт»жобасыбойыншакемінде12 зертхананыжоғарытехнологиялыққұралдарменжабдықтауқажет.

Соныңарқасындазертханаларымыз90 пайызғадейінхалықаралықталапқасайжұмысістейтінболады. 

Коронавирусқақатысыжоқауруларғабайланыстыахуалды нашарлатып алмауымыз керек. 

Пандемия кезінде жоспарлы скринингтер мен ота жасау кейінге қалыпжатыр.

Бұрыннанбарстандарттыекпелеркөптегенбалаларғасалынбайқалуда. Әрине, бұғанжолберугеболмайды.

Медицина саласына қомақтықаржықұюкерек.

Бұлқаражатинфрақұрылымға, мамандаярлауғажәнехалықтыдәрі-дәрмекпенқамтамасызетугежұмсалуғатиіс.

Фармацевтика өнеркәсібінеерекшекөңілбөлуқажет.  

Вируспен күрескезіндедәлосысалаеліміздіңбәсекегеқабілетіменқауіпсіздігіүшінмаңыздыекеніне көзімізжетті.  

Сондықтан, медицинаөнімдерінЗертханалықжәнетехникалықсынақтанөткізетінорталыққұруымызкерек.

Жаһандықфармацевтикалықкорпорацияларменынтымақтастықтыжандандырғанжөн.

Инвесторларды тартып,  озықтехнологияныжәнеосысаладағыжаңазерттеужұмыстарынигерудіқолғаалукерек.

Отандықтауарөндірушілерменжасалатыноффтейккелісімшарттарыныңкөлемінарттырып, өнімтүрінкөбейтуқажет.

Біздегі дәрі-дәрмекпенмедициналыққұрал-жабдықтың17 пайызығана–отандықөнім. 2025 жылыоны 50 пайызғажеткізуқажет.

Денсаулықкепілі–денешынықтыру.

Жұрттыңжәнебалалардыңспортпеншұғылдануынажағдайжасалуықажетекенінтағыдақайталапайтамын.

Облыс әкімдеріспортинфрақұрылымынбіртіндепсалудықамтамасызетугетиіс. 

Жалпы, Токио олимпиадасыныңқорытындысынабайланыстыспорттағыахуалдыбөлеккеңестеқарауқажеттігітуындапотыр.

III. САПАЛЫ БІЛІМ БЕРУ

Биылғықаңтарайынанбастаппедагогикасаласықызметкерлерініңжалақысы25 пайызғакөбейді.

Алдағыүшжылдаосымақсатқатағы1,2 триллионтеңгежұмсаймыз.

Қабылданғаншараларжемісінберіпжатыр. Педагогикалықмамандықтықалап, оқуғатүскендердіңорташабалы күртөсті.

Біз ұстаздардықолдаусаясатынжалғастырабереміз.

Қазіргіжаһандықөзгерістеркезеңіндетүлектіңбіліміеңбекнарығынашыққанғадейін-ақжеткіліксізболыпқалуыәбденмүмкін. Сондықтан, құзырлыминистрліктіңалдындаоқубағдарламаларынжаңажағдайғабейімдеуміндетітұр. Бұл–кезеккүттірмейтіншаруа.

Пандемия кезінде қашықтаноқытудыңнәтижесіұлттықтелекоммуникацияжелілерініңтиімділігітөменекенінкөрсетті.

Мұндайахуалнегізгі, қарапайымбілімніңөзінмеңгереалмағаноқушылардыңсаныартуына әкепсоқты. Тағыбірпроблема, нағызқиындықосыдеугеболады, балалароқуынтастапкетіпжатыр. Өйткенібілімалудықажетдепсанамайтынболды.

Үкіметкебұлмәселемен, атапайтқандақашықтанбілімберугеқажеттіақпараттықжүйеніңсапасынжақсартумен мықтапайналысудытапсырамын.

Біздіңбілімберужүйемізқолжетімдіәріинклюзивтіболуғатиіс.  

Сонымен бірге, жағымдыжаңалығымыздабар. Биылбірнешеоқушыхалықаралықпәнолимпиадаларыныңжеңімпаздарыменжүлдегерлеріатанды.

Ондай дарынды балаларғажан-жақтықолдаукөрсетуқажет. Бізоларғажоғарыоқуорнынатүсуүшінконкурстантысгранттарбереміз. Бірреттікақшалайсыйақыдатөлейміз. 

Балалардыңұстаздарындаморальдықжәнематериалдықтұрғыданынталандырғанжөн.

Тұрмысытөменотбасындаөсіпжатқанбалаларғаортабілімберудіңжалпығаміндеттістандартыаясындақолдаукөрсетуайрықшамаңызды.

Материалдыққолдаукөрсетушараларын«Цифрлыұстаз»білімберужобасыментолықтырғанжөн.

Білім беру жүйесінежігерліәрібіліктімамандарқажет.

Мұғалімдерді қазіргідей5 жылдаемес, 3 жылдабірретқайтадаярлықтанөткізуімізкерекдепсанаймын. Өйткеніоларшәкіртініңбойынажаңабілімсіңіреалатындайнағызағартушыболуғатиіс.

Бұлретте, ұстаздардыңкурстанөтуүшінөзқалтасынанақшатөлеуінежолберілмейді.  

Орта білім беру жүйесіндегіөткірпроблеманыңбірі–мектептердегіорынтапшылығы. 225 мыңоқушығаорынжетіспейді.

Шұғылшарақабылдамасақ, 2025 жылғақарайорынтапшылығы1 миллионғажетеді.

Мен 2025 жылғадейінкемінде800 мектепсалутуралы тапсырма берген болатынмын. Бүгіноныңсанынбірмыңғажеткізудіміндеттеймін.   

Мектептерді бюджет қаржысынасалуменқатар, осыөзектімәселенішешугежекесектордыдатартқанжөн.

Толықбілімберетінауылмектептеріноқушысанынақарайқаржыландыруғабіртіндеп көшебастауымызкерек.

Балаларды ерте жастан мамандыққабейімдеуайрықшамаңызғаиеболуда. Өскелеңұрпақөзініңболашақкәсібінсаналытүрдетаңдайбілугетиіс. 

Үкімет«Атамекен»ұлттықкәсіпкерлерпалатасыменбірлесіп, осымаңыздыміндеттішешумен айналысуы керек.

Біз «Тегін техникалықжәнекәсібибілімберу»жобасынжүзегеасырудыжалғастырамыз.

БүгінгітаңдаNEET санатындағы237 мыңжасоқудаоқымайды, жұмыстаістемейді. 

Жыл сайын мектеп бітірген 50 мыңтүлекоқуғаақылынегіздетүседі. Олардың85 пайызы–тұрмысытөменотбасыныңбалалары. 

Бұлжағдайдытүзетуқажет. Сұранысқаиебарлықмамандықбойыншатехникалықжәнекәсібибілімжүзпайызтегінберілуікерек.

Мамандықалудыңтағыбірмүмкіндігіармиядаберілугетиіс.

Мерзімді әскериқызметтегісарбаздардыңэкономикадағынақтысекторүшінқажеттіжұмысшымамандығынигерумәселесінпысықтағанжөн. 

Құзырлыминистрлікжоғарыбілімберусапасынарттырудықамтамасызетугетиіс.  

Жоғарыоқуорындарымамандардыңсапалыдаярлануынажауапберугеміндетті.

Ғылымдыдамыту–біздіңасамаңыздыбасымдығымыз.

Бұлсаладағытүйткілдердіңшешімінтабуүшінжылдыңсоңынадейінзаңнамағаөзгерістеренгізуқажет.  

Еңалдымен, жетекшіғалымдарымызғатұрақтыжәнеөзеңбегінелайықтыжалақытөлеумәселесіншешукерек.

Мұнығылымғабөлінетінбазалыққаражатесебіненқамтамасызеткенжөн.

Мен Ұлттыққоғамдықсенімкеңесініңотырысындаіргеліғылымменайналысатынғылыми-зерттеуинституттарынтікелейқаржыландырутәртібіненгізудітапсырдым. 

Құзырлыминистрлікосындайғылымимекемелердііріктеудіңжәнеқаржыландырудыңайқынәріашықережесінәзірлеуікерек.  

Келесі мәселе. Грантмерзімініңүшжылменшектелуі іргеліғылымдыдамытуғаедәуіркедергікелтіріпотыр.

Осындай қысқажоспарлаумерзіміндеқандайдабірнәтижегеқолжеткізудіңөзіқиынекеніанық.

Ғылымсаласынгранттыққаржыландырумерзімінбесжылғадейінұзарту мәселесінқарастырғанжөн.

Ұлттықғылымикеңестершешімдерініңәділдігітуралымәселедекүнтәртібінентүспейтұр.

Осығанорай, апелляцияинститутыненгізуқажетдепсанаймын.  

Жалпы, еліміздіңбілімберужәнеғылымсаласыныңалдындакезеккүттірмесауқымдыміндеттұр.

Бұл–уақытталабынасайболуменқатар, әрқашанбірадымалдажүріп, тыңжаңалықтарұсынабілудегенсөз.

IV. ӨҢІРЛІКСАЯСАТТЫЖЕТІЛДІРУ

«Халықүнінеқұлақасатынмемлекеттің»бастықағидаты–мемлекеттікаппаратазаматтармүддесіүшін жұмысістеугетиіс. Бұлбіріншікезектежергіліктібиліккеқаратаайтылыпотыр.

Тұрғындарментікелейқарым-қатынасжасап, олардыңпроблемаларыншұғылшешумендәлосыәкімдіктерайналысады. Бірақ, әрдайымосылайболыпжатқанжоқ. Жоғарыбасшылықтыңөңірлерде қабылданғаншешімдердітүзетуіне, тіпті, кейдесолардыңорнынашешімқабылдауынатуракеледі.

Түрлідеңгейдегіәкімдердіңбатыләрідербесқадамжасауғақабілетіжетпейжатады. Оларорталыққажалтақтапжұмысістейді. 

Бұл, негізінен, әкімдердіңхалықалдындағықазіргіжауаптылықдеңгейіжеткіліксіздігінебайланыстыекенінмойындағанжөн. Олардыңқызметіне бағабергендеөңіртұрғындарыныңпікіріескерілебермейді.       

Сондықтан, барлықдеңгейдегіәкімдердіңжұмысынбағалаутәсіліноңтайландырукерек.

Осығанорайтәуелсізәлеуметтіксауалнамажүргізудіңмаңызызор. Бұлтәсіларқылыбилікоргандарыжұмысыныңсапасынатұрғындардыңкөзқарасытуралышынайымәліметалуғаболады. Формальдыесептерденгөрісауалнамаданхалықтыңкөңіл-күйіанықаңғарылады.  

Президент Әкімшілігіосымәселегебайланыстыұсыныстартоптамасынәзірлеуікерек.

Өңірліксаясаттаәлеуметтік-экономикалықдамудағытеңсіздіктіазайтуғаайрықшамәнберукерек.

Әраймаққатәнміндеттердіжалпыұлттықбасымдықтармендұрысұштастырабілуқажет.

Ұлттықдамужоспарыаясындаазаматтардыңтұрмыссапасынарттыруүшіннақты25 міндетайқындалды.

Жұмысымыздыңбасымбағыттары–осы. Сондықтан, ҮкіметпенәкімдерӨңірлердідамытужоспарларынбекітілгенжалпыұлттықміндеттергесәйкесжаңартуықажет. 

Әрине, теңсіздіктіазайтудыңбастытәсілініңбірі–бюджетқаржысынбасымдыққасайжұмсау. Республикалықбюджеттенқаржыбөлуәкімдердіңпысықтығына, қандайдабіржекекөзқарасқажәнебасқадасубьективтіфакторларғабайланыстыболмауыкерек.  

Бюджет үдерісін«қайтажүктеу»үшінжанбасынақарайқаржыландырутетігіннеғұрлымкеңірекқолданып, бюджетлимиттерін бөлудіңобъективтіәдістемесіненгізуқажет. 

Бюджет үдерістерінжеңілдетіп, бюрократияныбарыншаазайтқанжөн. Сондай-ақ, бюджеттіжоспарлауменорындаукезіндецифрлықтәсілдердіқолданудыкеңейтукерек.

Сонымен бірге бюджеттік бағдарламаларәкімшілерініңжауапкершілігінарттыраотырып, бөлшектенгенбюджеттіенгізукерек. 

Үкіметбюджетзаңнамасымензаңғатәуелдіактілергеенгізілетінтиістіөзгерістертоптамасынәзірлегеніабзал.  

Жобалардыңсметалыққұнынүнеміартықкөрсету–асаөткірпроблема. Бұлбалабақшажәнемектепсияқтышағынжобаларғада, іріинфрақұрылымдықжобаларғадақатысты.

Қолданыстағынормативтікбазаментәжірибеніөтеқысқамерзімішіндетүбегейліқайтақараукерек.

1 желтоқсанғадейінҮкіметпенЕсепкомитетінеұсыныстаренгізуді тапсырамын.    

Келесі мәселе–өңірлердіңқаржылықдербестігінарттыру.  

2020 жылдан бастап шағынжәнеортабизнестентүсетінкорпоративтітабыссалығыжергіліктібюджеткеберілді.

Содан бері экономикалықбелсенділіктөмендегенінеқарамастан, жергілікті бюджеттердіңтүсіміжоспардағыдан25 пайызғаартықтүсебастады. 

Бұләкімдердіңжергіліктібизнестідамытып, инвестицияларменсалықтықбазаныкөбейтугеқызығушылықартқанынбілдіреді.

Осы бағыттағыжұмыстыжалғастырукерек.

Үкіметтенжылсоңынадейін тиісті ұсыныстартоптамасынәзірлеудісұраймын.

Қазақстанорнықтыурбанизацияүрдісіменкележатыр.

Тұрғынсанымиллионнанасатынқалалареліміздіңжаһандықбәсекелікқабілетініңтірегі, алоблысорталықтарыөзөңірлеріөсімініңөзегіболуғатиіс.    

Сондықтан, агломерацияныдамытутуралызаңменқалалардыңкешендіқұрылысыныңжаңастандартынәзірлеукерек.

«Адамдар – инфрақұрылымға»қағидатыныңсақталуыайрықшамаңызды. Болашағыбарауылдардыдамытуғабасаназараударукерек. Бастымақсат–олардыңӨңірлік стандарттар жүйесінесайболуынқамтамасызету. 

БұлұстанымдарАумақтықдамужоспарындабекітілугетиіс.

Қазірөндірістікөнеркәсіптің40 пайызы27 моноқаланыңеншісінде. Онда1,4 миллионазаматымызтұрады.

Моноқалалардағытыныс-тіршіліктіоданәріжандандыруғақатыстыжан-жақтыойластырылғаншешімдерқажет. Бұлмәселенібізжуықарадабөлеккеңестеталқылайтын боламыз.

Жергілікті өзін-өзібасқарудыдамыту–басымбағыттыңбірі.

«Халыққатысатынбюджет»орталыққабағынатынқалаларменоблысорталықтарына табыстыенгізілді. Азаматтардыңнақтысұранысынасәйкесондағанабаттандыружобасыжүзегеасырылды. Бұл–жақсытәжірибе.

Енді абаттандыру жәнетұрғын-үйкоммуналдықшаруашылығыныңбюджетіндегі«халыққатысатын»үлесті10 есеарттырукерек.

Еліміздіңішкібайланысынжақсартуүшінкөлікинфрақұрылымынақатыстыбұғандейінбасталғанбарлықжобаныаяқтауымызкерек.

 «Нұрлыжол»мемлекеттікбағдарламасыаясындаорталықтыөңірлерменжалғайтынбіртұтаскөлікжелісіқалыптасуда. Стратегиялықмаңызызоринфрақұрылымдықжәнеәлеуметтікжобаларжүзегеасырылды.    

ӘкімдерменҮкіметәрбірөңірүшіндәлосындайИнфрақұрылымдықдамубағдарламасынқолғаалуыкерек.

Жергілік жерде инфрақұрылымдыжаңғыртуғабайланыстыталайданберіқордаланғанмәселелербар.

Үкімет«Самұрық-Қазына»қорыменбірлесіп, мынадайауқымдыжобалардыжүзегеасыруғакірісуіқажет.

Алматыдағы2-шіжылуэлектр орталығыныңаумағындабулыгазқондырғысынсалу, 3-шіжылуэлектрорталығынжаңғыртужәне1-шіжылуэлектрорталығынкеңейтукерек.

Оңтүстікөңірде1000 мегаваттэнергияөндіретінжаңақуаткөздерініскеқосуқажет.  

Алматы қаласыменАлматыоблысындағыкабельжелілеріжаңғыртылуғатиіс.     

Бұлжобаларғасалынатынинвестицияныңжалпыкөлемібіртриллионтеңгеденасады.

Біз стратегиялықинвесторларымызбенбірлесіп, еліміздіңтүрліөңіріндешамамен2400 мегаваттықжаңғыртылатынқуаткөзініскеқосамыз. 

Еліміздегі экология мәселесібастыназардаболуғатиіс.

Әсіресе, ауаныңтазалығыайрықшамаңызды.  

Сондықтан, мейліншеластанған10 қаланыортамерзімдікезеңдегазғанемесебаламалықуаткөздерінекөшіргенжөн. 

Биыл батыс өңірлерінгазбенқамтамасызету ісін жақсартуүшінжалпысомасы700 миллиардтеңгеболатынүшжобабойыншажұмысбасталады.  

Бұл–Қашағандағыгазөңдеузауытыныңжәне«Мақат-СолтүстікКавказ»магистралдыгазқұбырыныңқұрылысы, сондай-ақ, «Бейнеу-Жаңаөзен»магистралдыгазқұбырынжаңғыртужұмысы.

Тағыбірмаңыздымәселебар.

Біріккен ҰлттарҰйымыалдағыонжылдыңішіндежаһандықдеңгейдесуресурсыныңтапшылығыболадыдепболжамжасапотыр. 

2030 жылғақарай сутапшылығыныңкөлемі40 пайызғажетуімүмкін.

Сондықтан, бізжаңатехнологиялар мен цифрландыру арқылысудыүнемдеугекөшуімізкерек.

Су тапшылығынжоюдыңбасқажолыжоқ. Бұл–асамаңыздыміндет. 

Үкіметсупайдаланудыреттеужәнеоныүнемдеутехнологиясыненгізужұмысынынталандыруүшіннақтышешімдерәзірлеугетиіс.  

Су нысандарыныңэкожүйесінсақтап, оныүнемдіпайдалануүшінасамаңызды120 каналдықайтажаңғыртуғакірісеміз. 

Ақмола, Алматы, БатысҚазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Түркістаноблыстарындажаңадан9 суқоймасысалынады.

Бұл–ауқымдыжоба. Бірақ, біздіңқолымызда қажеттіресурстыңбәрібар.

Атырау жәнеМаңғыстауоблыстарыныңаудандарынауызсуменқамтамасызетуүшін«Астрахан-Маңғыстау»магистралдысуқұбырыжаңғыртыладыжәнеКендірлікентіндесутұщытатынжаңазауытсалынады. 

Жалпы, ондағанжылдарбойықомақтықаржыбөлінгенінеқарамастан, ауызсумәселесіәлішешімінтапқанжоқ.

Сондықтан, Өңірлердідамытудыңұлттықжобасыаясындабесжылішіндехалықтың100 пайызынтазаауызсуменқамтамасызетудітапсырамын. 

Бұл–Үкіметтіңалдындатұрғанбастыміндет.

Мен тағыбірмаңыздымәселегеарнайытоқталғымкеледі. Дүниежүзіөнеркәсіппенэкономиканыэкологиялықтазартуғабетбұрды.  

Қазірбұл–әншейінсөземес, салық, бажжәнетехникалықреттеушараларысияқтынақтышешімдер. Бізодантысқалаалмаймыз. Мұндай шешімдер экспорт, инвестиция жәнетехнологиятрансфертіарқылыелімізгетікелейәсеретеді.

Шын мәнінде, бұл–Қазақстанныңорнықтыдамуымәселесі. Сондықтанмен2060 жылғақарайкөміртегіненарылуміндетінжүктепотырмын.     

Бұлбағыттаөтебайыппенжұмысістеукерек. Кең-байтақеліміздіңтұрғындарсаныда, экономикасыдаөсіпкеледі. Өсімсапалыболуүшінқуаткөздеріқажет.  

Көмірдәуірібіртіндепкелмескекетіпбаражатқанзамандажаңғыртылатынэнергияғақоса, бізсенімдібазалыққуаткөздерінойластыруғатиіспіз.

 Қазақстанда2030 жылғақарайэлектрқуатыныңтапшылығыпайдаболады.

Әлемдіктәжірибегеқарасақ, мұныңеңоңтайлышешімі–бейбітатом.  Бұл–күрделімәселе. Сондықтанқауесеткесеніп, эмоцияғаберілмей, оныбарыншатиімдішешуімізкерек.

Үкіметпен«Самұрық-Қазына»біржылдыңішіндеҚазақстандақауіпсізәріэкологиялықтазаатомэнергетикасындамытумүмкіндігінзерттеугетиіс.

Бұлмәселегеинженерліксаланыдамытужәнеатомсаласындағыбіліктіинженермамандардыңжаңабуынынқалыптастыру мүмкіндігітұрғысынандақарауқажет.

«Жасыл» сутегі өндірісі, жалпысутегіэнергетикасы–болашағызорбағыттар.

Үкіметкеосымәселебойыншадаұсынысәзірлеудітапсырамын.   

V. ЕҢБЕКНАРЫҒЫНДАТИІМДІЭКОЖҮЙЕҚАЛЫПТАСТЫРУ 

Пандемия еңбекнарығынедәуір өзгертті. Бұл–еңалдымен, қашықтанжұмысістеутәсілініңқарқындыдамуы.

Көптегенжаңакәсіптерпайдаболған, үдерістердіңкөпшілігіавтоматтандырылып, цифрландырылыпжатқанқазіргікездебұлүрдістыңсерпінгеиеболуда.

Осындай жағдайдамамандықтыжиі өзгертебілужәнежаңакәсіптердіигереалуарқылығанаәркімніңбәсекегеқабілеттіболуынқамтамасызетеаламыз.    

Сондықтан, бізге«Кәсібибіліктіліктертуралы»заңқажет. Бұлқұжатбіліктіліктітанумәселесінреттеп, жұмысшылардыөзініңқарым-қабілетін жетілдіруге ынталандыруы керек. 

Жаппай цифрландыру үдерісіинтернет-платформаларнегізіндежұмыспенқамтудыңжаңаүлгісіналыпкелді. Таксижүргізушілері, курьерле?